Mùa hạ

Mùa xuân

Mùa thu

Mùa đông

SỔ TAY THEO TIẾT KHÍ

SỔ TAY THEO TIẾT KHÍ

Hằng năm, bắt đầu vào mồng 4, 5 kéo dài đến khoảng 18, 19 tháng 2 dương lịch chính là tiết Lập xuân. Đây là tiết khí đầu tiên trong một năm, “lập” ý là bắt đầu. Lập xuân đánh dấu cho sự bắt đầu một mùa xuân, bắt đầu một năm mới. Tiết Lập xuân tới, con người cảm nhận được rõ ràng ban ngày dần dài hơn, Mặt Trời cũng ấm hơn nhiều, lượng mưa cũng có xu hướng tăng lên. Đây là lúc nhà nhà bắt đầu “đón xuân” theo phong tục lịch xưa.

Gợi ý món ăn trong tiết Lập xuân

Thành phần: 

Cách làm: 
Tôm rửa sạch, ngâm nước cho nở ra, khoảng 20 phút thì vớt ra để ráo nước. Hẹ nhặt và rửa sạch, cắt thành từng đoạn dài 3 cm, để riêng. Trứng đập ra tô, đánh tan, thêm tinh bột và dầu mè vào tạo thành hỗn hợp trứng. Cho tôm vào trộn đều rồi đặt sang một bên.
Làm nóng chảo, đổ dầu thực vật vào, dầu nóng thì cho hỗn hợp trứng tôm vào xào. Sau khi hỗn hợp này đông lại thì cho hẹ vào xào. Khi hẹ chín thì nêm nếm muối và xì dầu. Rưới thêm dầu mè, đảo đều và thưởng thức.

Tôm nõn hẹ

MÙA XUÂN

MÙA XUÂN

Dưỡng sinh trong mùa xuân nên thuận theo đặc điểm dương khí sinh phát, khi vạn vật bắt đầu sinh sôi. Dựa vào thuộc tính của giới tự nhiên, xuân thuộc mộc, tương ứng với tạng can. Đặc điểm sinh lý của can là chủ sơ tiết, tại tình chí là ứng với tức giận. Tức giận hoặc căng thẳng sẽ khiến cho kinh can ứ tắc, gây nên các bệnh lý liên quan. Do vậy, bắt đầu từ thời điểm này nên giữ cho tinh thần thoải mái, hoạt động ngoài trời nhiều hơn.

Khí hậu mùa xuân biến hóa tương đối lớn, thời tiết chuyển từ lạnh sang ấm, vì thế, nhiều người sẽ có xu hướng mặc ít áo đi, khiến cho cơ thể dễ bị nhiễm lạnh do tàn dư khí lạnh của tiết Đại hàn. Vì vậy, giữ ấm cho cơ thể là việc vô cùng quan trọng trong thời điểm này.

Mùa xuân thích hợp sử dụng các loại thực phẩm có vị cay, ngọt. Không thích hợp các loại có vị chua, mặn. Trong quan hệ của ngũ tạng và ngũ vị, vị chua nhập can, có tính thu liễm (thu vào, giữ lại), không có lợi cho sự thăng phát của dương khí và sơ tiết của can khí. 

Dưỡng can: Can trong ngũ hành thuộc mộc, mộc bao hàm sự sinh sôi nảy nở của cỏ cây, chúng vươn lên và phát triển tương ứng với đặc tính của mộc khí. Đối với con người, cần chú ý điều đạt, sơ tiết tạng can, can được điều đạt giúp cho cơ thể được thông sướng, tâm trạng cảm xúc đều sẽ tốt lên.

Kiện tỳ lợi thấp: Tiết Vũ thủy bắt đầu cũng chính là báo hiệu khí ôn xuất hiện, kết hợp với mưa xuống, làm cho độ ẩm trong không khí tăng cao. Cho nên lúc này cần dùng các biện pháp dưỡng sinh giúp tỳ kiện vận tốt để trừ bớt thấp khí trong cơ thể.

Gợi ý món ăn trong tiết Vũ thuỷ

Cách làm: 
Đem ý dĩ và hạt sen rửa sạch rồi nấu cùng gạo đến chín nhừ là có thể thưởng thức.

Cháo ý dĩ hạt sen vốn có tác dụng kiện tỳ lợi thấp.

Thành phần: 

Cháo ý dĩ hạt sen

Giá xào hẹ

Trong Đông y, hẹ vị cay, tính ôn, hành khí hoạt huyết, ôn thận bổ dương, rất thích hợp với khí hậu khi lạnh khi nóng của mùa xuân. Ăn hẹ giúp hành khí đạo trệ, sơ thông khí cơ của cơ thể. Giá đỗ có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi niệu trừ thấp.

Thành phần: 

Cách làm: 
Cho giá đỗ và hẹ vào nồi xào, gần chín thì cho thêm bột hoa tiêu và gia vị vừa miệng, đảo đều rồi tắt bếp là có thể thưởng thức.

Mỗi năm, từ ngày 18, 19 tháng 2 kéo dài đến mồng 3 hoặc 4 tháng 3, Mặt Trời ở hướng 330 kinh độ, là tiết khí Vũ thuỷ. Vũ thủy biểu thị thời tiết chuyển ấm, lượng mưa xuống dần dần tăng nhiều lên. Vào tiết Vũ thuỷ, thời tiết thay đổi thất thường, nhiệt độ dao động, biến đổi khi nóng khi lạnh, chênh lệch giữa ngày và đêm khá nhiều. Mọi người cần chú ý giữ ấm cơ thể, tránh bị gió lạnh xâm nhập.

Kinh trập là tiết khí thứ ba trong năm, thường bắt đầu từ mồng 5 hoặc 6 tháng 3 đến ngày 20 hoặc 21 tháng 3 dương lịch. Trước đó, các loài sâu bọ, côn trùng không ăn, không uống, vạn vật ngủ đông trong lòng đất nên gọi là “trập”. Đến thời điểm này, tiếng sấm chớp khiến vạn vật bừng tỉnh nên được gọi là “kinh”. Vì thế, “kinh trập” có nghĩa là sự bừng tỉnh của các loài côn trùng sau một thời gian dài, chuyển tới mùa sinh sôi của chúng. Tiết Kinh trập là thời điểm mùa xuân ấm dần lên, nhiệt độ trong lòng đất cũng từ từ chuyển ấm, làm các loài động vật thức tỉnh, trứng của các loài côn trùng cũng bắt đầu nở, hoa mận, đào đua nhau khoe sắc, chim chóc bắt đầu hót líu lo.

Sinh hoạt: Nên ngủ sớm dậy sớm. Để có được giấc ngủ ngon, nên ngâm chân và xoa bóp lòng bàn chân trước khi đi ngủ, việc này có tác dụng thúc đẩy khí huyết lưu thông, làm ấm và nuôi dưỡng các cơ quan, tĩnh tâm, loại trừ phiền não, mệt mỏi trong ngày và giúp bạn chìm vào giấc ngủ. Bạn cũng có thể vận động cơ thể một chút trước khi đi ngủ để giúp cơ thể giãn ra và thư giãn.

Vận động: Tập luyện hợp lý để nâng cao thể lực. Những người đang làm công việc văn phòng nên ra khỏi văn phòng và tích cực tham gia các môn thể thao khác nhau. Đối với người cao tuổi, có thể lựa chọn các bài tập phù hợp với mình như thể dục nhịp điệu, khí công, Thái cực quyền và các bài tập khác. 

Ăn uống: Ăn nhiều thực phẩm bổ dương. Chú ý dinh dưỡng toàn diện, ăn nhiều thực phẩm giàu đạm và vitamin, ăn ít mỡ động vật. Khi chức năng tiêu hóa kém, ăn đúng giờ và chia thành nhiều bữa nhỏ để đảm bảo dinh dưỡng. Trái cây chín tươi rất tốt cho sức khỏe.

Tinh thần: Điều chỉnh cảm xúc để nuôi dưỡng gan khí. Khi vạn vật phát triển vào mùa xuân, cảm xúc của con người cũng ở trạng thái bộc lộ, trưởng thành và giải phóng, cảm xúc dễ thay đổi nên dễ mắc bệnh tâm lý nhiều hơn. Có thể thấy, vào mùa xuân, chúng ta nên chú ý điều hòa cảm xúc và phải cởi mở, lạc quan, vui vẻ. Đặc biệt chú ý nuôi dưỡng gan để tránh tổn thương gan do nóng giận. 

Cách làm: 
Lê rửa sạch. Cắt phần núm quả, khoét bỏ hạt sao cho có thể cho vừa kỷ tử và đường phèn. Cho vào nồi chưng cách thủy trong vòng 15 phút, sau đó bỏ ra thưởng thức khi còn ấm.

Lê hấp đường phèn có tác dụng hóa đàm, khai khiếu, dưỡng can, thanh phế. 

Thành phần: 

Lê hấp đường phèn

Gợi ý món ăn trong tiết Kinh trập

Tiết Xuân phân bắt đầu từ ngày 20 hoặc 21 tháng 3 và kết thúc vào mồng 3 hoặc 4 tháng 4 dương lịch. Ở đây, “xuân” có nghĩa là một trong bốn mùa xuân hạ thu đông, “phân” là ngày chính giữa mùa xuân. Xuân phân là ngày mà thời gian giữa ngày và đêm bằng nhau. Thời điểm này, không khí lạnh mùa đông dần biến mất, nhường chỗ cho những cơn mưa xuân đầu mùa, vì vậy, chúng ta dễ mắc các bệnh như cảm cúm, tiêu chảy, tim mạch, v.v..

Xuân phân là lúc trời đất và vạn vật sinh trưởng mạnh mẽ, con người sống trong đó cũng nên tuân theo quy luật tự nhiên. Trong thời gian này, chúng ta nên ngủ muộn dậy sớm, không nên nằm lâu trên giường mà nên dậy đi lại nhẹ nhàng để khí huyết lưu thông. Chú ý khi từ giường dậy nên mặc ấm để tránh cảm lạnh. 

Mùa xuân là mùa dưỡng can, nên chú ý ăn nhiều thực phẩm tính nóng như gừng, hành, rau thơm, v.v., có tác dụng thăng dương khí rất tốt. 

Mặc dù nhiệt độ không còn quá lạnh và rét như mùa đông nhưng bạn vẫn phải chú ý mặc ấm, vận động không nên quá mạnh và ra nhiều mồ hôi. Khi tập luyện, nên tập ở trong nơi kín gió, mặc áo ấm để tránh cảm lạnh.

Nguyên tắc dưỡng sinh trong tiết Xuân phân

Gợi ý món ăn trong tiết Xuân phân

Cách làm: 
Cà tím rửa sạch, cắt bỏ phần đầu, thái miếng con chì. Hành, gừng, tỏi rửa sạch thái nhỏ.
Cho dầu vào chảo, khi dầu nóng già thì cho cà tím vào xào lửa to tới khi thấy ngả màu vàng thì hạ lửa nhỏ. Cho thêm gừng, tỏi, nước tương, muối vào đảo thêm 10 phút thì cho nốt hành lá và đường vào. Nêm muối vừa ăn rồi tắt bếp và thưởng thức.

Cà tím xào tỏi có tác dụng lương huyết, chỉ huyết, tiêu sưng giảm đau, ôn ấm tỳ vị, hành khí trệ trung tiêu.

Thành phần: 

Cách làm: 
Cá làm sạch, để riêng. Hoàng kỳ, bạch truật, phòng phong sắc lấy nước, bỏ bã.
Thêm vào nước thuốc 1500 ml nước, bỏ cá đã làm sạch vào hầm, thêm gia vị vừa ăn. 

Cá diếc vị ngọt, tính ấm, tăng cường hấp thu dinh dưỡng, giúp khỏe mạnh, tăng sức đề kháng. Người già hoặc người suy nhược cơ thể sau khi bị cảm cúm rất thích hợp sử dụng canh này. 

Thành phần: 

Canh cá diếc hoàng kỳ

                           “Thanh minh trong tiết tháng ba
                             Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh.” 
Thanh minh bắt đầu vào mồng 5 tháng 4 và kết thúc vào ngày 20 tháng 4 dương lịch. Đặc điểm thời tiết trong tiết Thanh minh là không khí dễ chịu, mát mẻ, trong lành. Có lẽ ở miền Nam sẽ không thấy rõ được điều này, nhưng ở miền Bắc, khí hậu lúc này là thời điểm đẹp nhất trong năm. 
Mặc dù thời điểm này hoa nở rất đẹp nhưng lại là vấn đề đáng lo với những người mắc các bệnh liên quan đến viêm mũi dị ứng. 

Gợi ý món ăn trong tiết Thanh minh

Sinh hoạt: Ngủ muộn, dậy sớm. Sau khi ngủ dậy không nên rửa mặt chải đầu ngay mà nên đi bộ nhẹ nhàng trong nhà hoặc trong sân, giúp tinh thần thoải mái, nhẹ nhàng. Mặc dù nhiệt độ đã ấm lên nhưng vẫn nên chú ý mặc ấm để tránh bản thân cảm lạnh. Luôn giữ tinh thần thư thái, lạc quan, tránh tinh thần bi quan, phiền muộn. 

Vận động: Thanh minh là lúc dương khí thăng phát, vạn vật sinh trưởng mạnh, trăm hoa đua nở, nên kết hợp với vận động nâng cao sức khỏe, giúp lưu thông khí hơn. Một số hoạt động nên thực hiện vào thời điểm này là đánh bóng, chạy bộ, đấm bốc, v.v.. Người già nên vận động nhẹ nhàng, khi hoạt động không nên để nhịp tim tăng cao, hô hấp không nên vượt quá 24 nhịp/phút. 

Ăn uống: Trong Đông y, vào thời điểm này, can khí đạt cực thịnh. Ăn uống các thực phẩm bổ can quá mạnh có thể ảnh hưởng đến dạ dày, gây đầy bụng, chán ăn. Hạn chế ăn thức ăn quá cay, ngọt, đồ ăn tính lạnh và đồ ăn nhiều chất béo. 

Nguyên tắc dưỡng sinh trong tiết Thanh minh

Cách làm: 
Đem các vị dược liệu rửa sạch bụi bẩn, cho vào ấm. Thêm khoảng 300 ml nước, đun trong khoảng 10 phút là dùng được.

Bài thuốc này giúp sơ can, dưỡng can, điều tỳ vị.

Thành phần: 

Trà bạc hà - câu kỷ

Tiết Cốc vũ bắt đầu từ ngày 19, 20 tháng 4 đến mồng 5 tháng 5 dương lịch, hay khi kinh độ của Mặt Trời bằng 30. 
Theo nghĩa Hán Việt, “cốc” nghĩa là những hạt ngũ cốc, “vũ” nghĩa là mưa. “Cốc vũ” hiểu đầy đủ là mưa rào, mưa nặng hạt như những hạt ngũ cốc, khác hoàn toàn với đặc điểm mưa trong tiết Vũ thủy (mưa nhỏ như những hạt bụi li ti). Hay “cốc vũ” còn được hiểu là những trận mưa tốt cho mùa màng, hoa màu, ngũ cốc. Nhiệt độ bắt đầu tăng cộng với mưa nhiều làm không khí trở nên ẩm ướt, ngột ngạt, tạo điều kiện cho cho các loài vật truyền nhiễm như muỗi, vi khuẩn, nấm mốc phát triển, gây bệnh sốt xuất huyết, sốt rét, bệnh hô hấp, bệnh về da, tiêu hóa, viêm da dị ứng, v.v.. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe con người.

Gợi ý món ăn trong tiết Cốc vũ

Nguyên tắc dưỡng sinh trong tiết Cốc vũ

Theo dự đoán của lịch tiết khí, tiết Lập hạ thường xuất hiện vào mồng 6, 7 tháng 5 đến ngày 21 tháng 5 dương lịch hằng năm, khi Mặt Trời đang ở vị trí 45 độ. Đây là thời điểm chính thức tạm biệt mùa xuân và bước vào đầu mùa hạ. Nhiệt độ bắt đầu tăng lên đáng kể, nắng nóng ập đến và thường xuyên xảy ra mưa lớn với sấm chớp. Khoảng thời gian này cây cối, hoa lá phát triển tốt hơn, đồng thời cũng gắn liền với tạng tâm. Tâm thông với khí mùa hạ, nghĩa là chức năng hoạt động của tâm dương mạnh nhất vào mùa hạ. Do đó, trong tiết Lập hạ, cần đặc biệt chú ý đến dưỡng sinh cho tạng tâm. 

Sinh hoạt: Sau khi bước vào Lập hạ, ngày dài đêm ngắn càng rõ ràng. Lúc này, tương ứng theo sự biến đổi “dương thịnh âm hư” của tự nhiên, phương diện giấc ngủ nên thay đổi thành ngủ muộn và dậy sớm để đón nhận khí trong lành của trời đất Tuy nhiên, cần chú ý nghỉ trưa đầy đủ, đặc biệt là ngủ trưa một chút để đảm bảo trạng thái tinh thần và thể lực được đầy đủ. Ngoài ra, trong tiết Lập hạ, thời tiết ngày càng nóng hơn và nhiệt độ tăng lên đáng kể, nhưng chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm còn khá lớn, vì vậy, cần mặc thêm trang phục thích hợp để tránh cảm lạnh.

Tinh thần: Sau Lập hạ, chúng ta dễ thấy phiền táo không yên, vì vậy, vào thời gian này cần tránh nóng giận, cáu gắt, tránh vui mừng, giận dữ quá mức, giữ tinh thần được an tĩnh, vui vẻ, thoải mái, khoan khoái và luôn mỉm cười. Bạn cũng có thể tham gia các hoạt động như vẽ tranh, câu cá, thư pháp, chơi cờ, trồng hoa, v.v..

Vận động: Vào Lập hạ, nhiệt độ tăng cao, mọi người dễ bị đổ mồ hôi. Mồ hôi là dịch của tâm, vì vậy, nên chú ý không để bị ra quá nhiều mồ hôi. Sau khi tập thể dục, nên uống nước ấm để bổ sung lượng nước phù hợp cho cơ thể. Các bài tập không nên quá mạnh, có thể chọn những bài tương đối ôn hòa như Thái cực quyền, đi bộ, chạy bộ, v.v..

Ăn uống: Nguyên tắc ăn uống lúc này là tăng chua, giảm đắng, bổ thận, trợ can, điều dưỡng tỳ vị. Lúc này, chế độ ăn nên thanh đạm, ít chất béo, dễ tiêu hóa, giàu chất xơ; nên ăn nhiều trái cây, rau củ và ngũ cốc. Có thể ăn nhiều cá, thịt gà, thịt nạc, các loại đậu, mè vừng, hành lá, gạo tẻ, ngô, sơn tra, sơn trà, dưa hấu, đào, đu đủ, cà chua, v.v.. Ăn ít những đồ như nội tạng động vật, thịt mỡ và đồ mặn như cá muối, dưa muối, v.v..

Gợi ý món ăn trong tiết Lập hạ

MÙA HẠ

MÙA HẠ

Lập hạ

Tiểu mãn

Mang chủng

Hạ chí

Tiểu thử

Đại thử

Gợi ý món ăn trong tiết Tiểu mãn

Tiểu mãn

Quy tắc dưỡng sinh trong tiết Tiểu mãn

Từ mồng 5 tháng 6 đến ngày 21 tháng 6 hằng năm, khi Mặt Trời ở góc 75 độ, chúng ta bước vào tiết khí Mang chủng. Bắt đầu từ tiết khí này, thời tiết bắt đầu nóng bức dần lên, chính thức bước vào mùa hè oi ả. Mang chủng là tiết khí quan trọng của mùa vụ cày cấy, cũng chính là thời điểm tốt nhất để phòng thử trừ thấp, bổ dưỡng tinh khí của con người.

Sinh hoạt: Ngủ muộn dậy sớm, thường xuyên thay giặt quần áo, chăn gối. Trong tiết khí này, tắm nắng có thể giúp duy trì sự xung thịnh của dương khí, có lợi cho sự vận hành của khí huyết, phấn chấn tinh thần. Tuy nhiên, tuyệt đối tránh ánh nắng trực diện để không bị cảm nắng. Ngoài ra, vào buổi trưa thời tiết càng nóng nực, cơ thể dễ ra mồ hôi, cho nên nhất định phải chăm chỉ tắm rửa và thay quần áo, như vậy có thể giúp da dẻ thông thoáng, “dương nhiệt” dễ phát tiết ra ngoài, tránh trúng thử. Nhưng cần chú ý rằng khi ra mồ hôi không nên tắm ngay, hãy chờ đến khi mồ hôi khô hẳn mới đi tắm để tránh nổi mụn nhọt.

Ăn uống: Giảm ăn chua, tăng vị đắng, thanh đạm. Không ăn uống đồ có vị quá đậm, quá nặng; ăn ít thịt mỡ. Nên ăn các đồ thanh đạm, tự nhiên, ăn nhiều ngũ cốc, rau quả, v.v..

Gợi ý món ăn trong tiết Mang chủng

Tiết Hạ chí diễn ra vào ngày 21 đến ngày 22 tháng 5 dương lịch hằng năm, khi Mặt Trời đang chiếu thẳng vào chí tuyến Bắc. Hạ chí là một trong hai thời điểm (cùng với Đông chí) có ảnh hưởng lớn nhất đến sự cân bằng trong cơ thể, là tiết khí quan trọng quyết định chất lượng sức khỏe của con người trong cả nửa năm về sau. Vì vậy, nếu như mỗi chúng ta không nhận thức được mà đi ngược lại với quy luật vận hành tự nhiên, sẽ phải chịu những hậu quả sức khỏe đáng tiếc.   

Dưỡng tâm: Thông thường để dưỡng tâm, chúng ta có thể ăn các loại quả như bí đao, mướp đắng hoặc tự đun các loại trà như trà Cúc mạch dưỡng sinh (10 bông cúc trắng, 10 củ mạch môn, 20 g sao mạch nha), trà Tam diệp (lá sen, trúc diệp, bạc hà mỗi loại 3–5 g). Công việc điều tiết tinh thần cũng khá quan trọng, chúng ta có thể dành thời gian cho các hoạt động tĩnh như thiền, đi tản bộ giải tỏa căng thẳng, chơi cờ, câu cá, v.v.. 

Ngủ trưa: Ngủ trưa giúp dương khí tản mạn bên ngoài được thu liễm vào trong, đồng thời giúp cho chức năng của tâm được phục hồi, như vậy cũng là một phương pháp dưỡng tâm hiệu quả, giúp cơ thể khỏe mạnh hơn trong những ngày Hạ chí.

Vận động: Mùa hè không nên vận động mạnh, bởi giữa thời tiết oi ả này, chúng ta rất dễ bị mất nước và chất điện giải, gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc. Vì thế, lời khuyên là nên tập luyện các môn thể thao nhẹ nhàng như đi bộ, tập Thái cực quyền, yoga, v.v.. 

Quy tắc dưỡng sinh trong tiết Hạ chí

Gợi ý món ăn trong tiết Hạ chí

Tiết Tiểu thử là tiết khí thứ 11 trong 24 tiết khí, diễn ra vào khoảng mồng 6 đến 8 tháng 7 dương lịch, Mặt Trời ở kinh độ 105. Thời tiết đã rất nóng, nhưng chưa tới thời điểm nóng nhất, cho nên gọi là “tiểu thử”. Vào tiết này, cây cối um tùm, xanh tươi, có một số nơi nhiệt độ bình quân đã gần 30°C. Mưa to cũng thường ở thời điểm Tiểu thử. Do thời gian này lượng mưa tập trung nên công tác chống lũ, chống úng là đặc biệt quan trọng.

Sinh hoạt: Ở tiết Tiểu Thử, khí hậu nóng nực khiến cho tâm trạng dễ bị ảnh hưởng – con người dễ cảm thấy tâm phiền bất an, mệt mỏi, vô lực. Mùa hạ lấy tạng tâm làm chủ mà dưỡng tâm dương, bình tâm tĩnh khí, bảo tồn sự vượng thịnh cơ năng của tâm tạng bằng các phương pháp như thiền, đi bộ, tập dưỡng sinh, v.v...

Ăn uống: Mùa hạ dương khí tụ tập nhiều lên phần trên của cơ thể, khí huyết tại nửa dưới sẽ yếu hơn, cho nên lúc này dễ phát sinh nhiều tật bệnh đường tiêu hoá. Vì vậy, nên ăn uống hợp lý, tránh quá no hoặc quá đói và lựa chọn thực phẩm đa dạng trong bữa ăn hằng ngày.
Ngoài ra, hạn chế tối đa ăn đồ quá lạnh cũng là một biện pháp bảo vệ tỳ vị trong thời gian này. 

Vận động: Tiết Tiểu thử nên giảm bớt vận động, tĩnh tại nhiều hơn, đặc biệt là trẻ em và người già. Hai lứa tuổi có thể chất tương đối yếu, nếu vận động nhiều rất dễ dẫn đến hao thương tân dịch lẫn dương khí.

Gợi ý món ăn trong tiết Tiểu thử

Đại thử bắt đầu từ ngày 22 hoặc 23 tháng 7, kết thúc vào mồng 7 tháng 8 dương lịch. Theo Hán văn, “đại” nghĩa là lớn, “thử” nghĩa là trời nắng. Đại thử được hiểu là giai đoạn nắng nóng nhất, oi bức nhất. 
Khí hậu đặc thù trong thời gian này là nhiệt độ không khí tăng cao, nắng nóng, oi bức, cây cối sinh trưởng nhanh, thường xuất hiện các loại thiên tai như hạn hán, lũ lụt, giông bão. 
Thời điểm này đa phần mọi người đều bận rộn với hoạt động sinh hoạt, sản xuất, mùa màng, nên phải chú ý các bệnh về huyết áp, tim mạch, tai biến, đột quỵ, nóng trong, nhiệt miệng, mụn nhọt, v.v..

Sinh hoạt: Ngủ muộn, dậy sớm. Tốt hơn là nên đi ngủ muộn hơn vì ban đêm trời mát hơn và dễ đi vào giấc ngủ hơn. Thời gian thức dậy có thể sớm hơn, bởi vì thời gian bình minh tương đối sớm, sao cho phù hợp với chế độ chăm sóc sức khỏe “Thiên nhân tương ứng”. Trong mùa này, nên bố trí công việc hợp lý, chú ý cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi, tránh tiếp xúc với ánh nắng gay gắt và chú ý làm mát trong nhà. Bổ sung nước hợp lý, người có thể trạng lạnh nên chủ yếu uống đồ nóng. 

Ăn uống: Mùa hè, “sạch sẽ” là tiêu chí hàng đầu trong vệ sinh thực phẩm. Những ngày này thực phẩm dễ bị hỏng, có khả năng cao gây tiêu chảy và rối loạn tiêu hóa. Trong mùa nắng nóng, chức năng tiêu hóa của ruột và dạ dày tương đối yếu, vì thế chế độ ăn nên nhẹ nhàng, tránh ăn quá nhiều đồ béo, cay, chiên rán. Ngoài việc uống nhiều nước, ăn nhiều rau củ quả tươi, bạn còn có thể ăn nhiều thực phẩm có tác dụng thanh nhiệt, kiện tỳ, lợi tiểu, bổ khí, dưỡng âm. 

Tinh thần: Trong ngày hè nóng nực, con người có xu hướng cáu kỉnh, hưng phấn, mất bình tĩnh, tâm trạng không tốt. Cần chú ý điều chỉnh để tránh phấn khích quá mức hay giận dữ. 

Vận động: Mùa hè nóng bức nên tập thể dục vào buổi sáng hoặc buổi tối, địa điểm tập nên ở nơi mát mẻ, dưới bóng cây như công viên, ven hồ. Hãy chọn những bài tập có lượng vận động tương đối ít như Thái cực quyền, chạy bộ, đạp xe, v.v. để tránh đổ mồ hôi nhiều, tiêu tốn năng lượng và nước trong cơ thể. Uống nước ấm sau khi tập luyện. 

Gợi ý món ăn trong tiết Đại thử

Thành phần: 

Thành phần: 

Sinh hoạt: Ngủ sớm dậy sớm. Ngủ sớm là hoạt động thuận theo quy luật tự nhiên, giúp cơ thể thu liễm dương khí. Dương khí sẽ được bảo tồn vào trong sớm, chuẩn bị nguyên liệu tích lũy, dự phòng cho mùa đông. Hoạt động dậy sớm có thể giúp khai triển được phế khí để bắt đầu ngày mới, tránh dương khí bị thu vào quá độ, gây mệt mỏi, uể oải. Thông thường, vào Lập thu nên đi ngủ lúc 9–10h, dậy lúc 5–6h sáng là phù hợp. Bên cạnh đó, trong thời điểm này, dương khí cần được thu vào trong, vì vậy không nên vận động mạnh hay quá sức. Đặc biệt, hạn chế các hoạt động thể thao ra nhiều mồ hôi sau 9h tối để tránh hao tổn dương khí.

 Ăn uống: Mùa thu thời tiết khô hanh, nên để tránh các triệu chứng khô da, môi, mặt, thậm chí gây các bệnh ở phổi (phế tạng), cần bổ sung đủ nước cho cơ thể bằng các loại thực phẩm có tác dụng tư âm nhuận phế như lê, hoài sơn, ngân nhĩ, tổ yến, mật ong, cam, quýt, v.v.. Tuy nhiên cũng không nên ăn quá nhiều, tránh ảnh hưởng chức năng tiêu hóa, đồng thời nếu thu liễm quá nhiều, người dễ mệt mỏi.

Gợi ý món ăn trong tiết Lập thu

“Lập” nghĩa là thời điểm đánh dấu, xác lập, “thu” nghĩa là mùa thu. Trong tiếng Trung, chiết tự chữ “thu” (秋) có “hòa” (禾) nghĩa là cây mạ non, thêm “hỏa” (火) tức là cây lương thực đã chín. Vì vậy, “thu” ở đây có nghĩa là thu hoạch. Lập thu là thời điểm bắt đầu bước vào mùa thu, là mùa thu hoạch các loại nông sản, lương thực, ngũ cốc theo chu kỳ phát triển của cây, hay chính là một giai đoạn quan trọng trong mùa vụ nông nghiệp.
Tiết Lập thu năm bắt đầu từ mồng 8 tháng 8 và kết thúc vào ngày 22 tháng 8 dương lịch. Tại ngày đầu tiên bước vào tiết Lập thu, Mặt Trời ở vị trí xích kinh 135 độ. Từ sau tiết Lập thu, nhiều loài cây cối không hoạt động mạnh nữa, chúng kết hạt, phát tán hạt và bào tử để duy trì nhân rộng nòi giống. Nhiều loại cây lương thực, ngũ cốc cũng đã chín vàng, đợi thu hoạch. Và những người nông dân bước vào thời kỳ bận rộn của một mùa thu hoạch.

MÙA THU

MÙA THU

Xử thử

Bạch lộ

Thu phân

Hàn lộ

Sương giáng

Lập thu

Tiết Xử thử bắt đầu từ ngày 23, 24 tháng 8 đến mồng 7 tháng 9 dương lịch. Vào thời điểm ngày đầu tiên của tiết khí này, Mặt Trời ở vị trí xích kinh 150 độ.
Xử thử nghĩa là gì? “Xử” có nghĩa là quyết đoán, dứt điểm, triệt tiêu, kết dứt (chẳng hạn xử lý, xử đoán, xử quyết). “Thử” nghĩa là nắng nóng, tiết trời oi bức. Chính vì thế, “xử thử” hiểu một cách đầy đủ, chính xác là tình trạng nắng nóng, oi bức đã chấm dứt, nhiệt độ không tăng nữa, tiết trời cũng trở nên mát mẻ.

Sinh hoạt: Cần chú ý giữ ấm, đặc biệt là vùng sau gáy, sau lưng, tránh gió hoặc hơi lạnh điều hòa thổi trực tiếp, đồng thời cũng tránh mặc quá nhiều áo, đắp chăn quá dày vì dễ ra quá nhiều mồ hôi mà tổn thương tân dịch hoặc gặp lạnh gây cảm, hoặc tạo ra uất nhiệt gây các chứng nóng trong cơ thể. Ngoài ra, bạn cần uống đủ nước ở nhiệt độ thường mỗi ngày, chia từng ngụm nhỏ, chú ý quan sát lượng nước bị bài tiết ra ngoài theo đường tiểu và mồ hôi để có bổ sung phù hợp, tránh trường hợp da dẻ khô ráp, dễ nứt nẻ gây đau, ho khan, khô họng, khô miệng, khát nước, v.v..

Vận động: Vận động vừa phải như luyện khí công, chạy bộ nhẹ nhàng, tập thể dục tại chỗ, tập yoga, v.v.. ở tiết khí Xử thử, giúp cơ thể đả thông kinh lạc, đồng thời tránh được việc ra mồ hôi quá nhiều gây mất nước. Hạn chế vận động vào buổi tối để tránh hao tổn dương khí, dương khí ra ngoài quá nhiều không thu về được, ảnh hưởng tới giấc ngủ, gây mệt mỏi.

Gợi ý món ăn trong tiết Xử thử

Gợi ý món ăn trong tiết Bạch lộ

Bạch lộ

Quy tắc dưỡng sinh trong tiết Bạch lộ

“Thu” tức là mùa thu, “phân” tức là chia đôi, vậy “thu phân” có nghĩa là thời điểm chia đôi mùa thu, chia đôi ngày đêm thành hai phần bằng nhau. Tiết Thu phân bắt đầu từ ngày 23 tháng 9 và kết thúc trước mồng 8 tháng 10 dương lịch. Thời điểm này, điểm chiếu sáng của Mặt Trời gần như chạm vào đường xích đạo, tiếp tục di chuyển xuống phía nam, vì vậy Thu phân còn được gọi là Giáng phân.

Vào ngày bắt đầu tiết Thu phân, Mặt Trời ở vị trí xích kinh 180 độ, thời điểm 12h trưa sẽ tạo tiếp tuyến với xích đạo một góc 90 độ, do đó sẽ chia một ngày 24 giờ thành hai phần đều nhau: ngày 12 giờ, đêm 12 giờ. Do sự dịch chuyển về phía nam của Mặt Trời nên ở nửa bán cầu bắc và khu vực phía trên đường xích đạo, nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm tiếp tục giảm. Vì thế, đa số các loài thực vật quang hợp kém và trút lá vàng nhiều hơn, cây cối chuyển sang trạng thái tích lũy, tiềm ẩn như tạo củ, phát tán hạt để chờ cơ hội tiếp tục phát triển, sinh sôi.

Giữ ấm cơ thể: Cần chú ý giữ ấm vùng đầu, mặt, cổ, bụng, chân. Nên ngâm chân vào buổi tối trước khi đi ngủ. Chườm ấm vùng rốn sẽ giúp bồi bổ dương khí để tăng cường khả năng phòng chống hàn tà của cơ thể.

Bảo dưỡng tỳ vị: Nếu không chú ý tới chế độ ăn uống, dinh dưỡng thì cơ thể rất dễ sinh bệnh. Vậy nên thời gian này không nên ăn no quá, dễ gây tắc nghẽn tỳ vị, ứ trở khí cơ nhé.
Ngoài ra, để đề phòng “thu táo” (tiết thu khô hanh), trong ăn uống có thể bổ sung thêm thức ăn có tính vị tân nhuận như lê, bách hợp, mía, khoai, củ cải trắng, ngân nhĩ, v.v.. Không nên ăn nhiều đồ ăn tanh lạnh, hoa quả trái mùa.

Gợi ý món ăn trong tiết Thu phân

Trong tiếng Hán, “hàn” là lạnh, “lộ” là sương móc, vậy “hàn lộ” tức là màn sương lạnh lẽo. Tiết Hàn lộ bắt đầu từ khoảng mồng 8 hoặc 9 tháng 10 khi kết thúc tiết Thu phân và kết thúc vào khoảng ngày 23 hoặc 24 tháng 10 dương lịch. Đây là thời điểm Mặt Trời ở vị trí xích kinh 195 độ, ánh sáng mặt trời đi dần xuống phía Nam, khối không khí lục địa chiếm toàn bộ nửa bán cầu Bắc, gây hanh khô, lạnh lẽo. Không khí khô khiến mặt nước bốc hơi mạnh, lên gặp lạnh tụ thành làn sương, và thời gian này sương không đơn thuần chỉ trắng thôi mà bắt đầu trở thành những hạt sương móc lạnh lẽo. Thời điểm này, mọi người có thể sẽ dễ mệt mỏi, khó chịu; thậm chí, nếu không cẩn thận, một vài triệu chứng như mất ngủ, trầm cảm, đặc biệt là các vấn đề hô hấp dễ biến chuyển theo hướng nặng hơn.

Sinh hoạt: Mùa thu nên ngủ sớm dậy sớm, đảm bảo giấc ngủ đủ. Chú ý không làm việc quá sức, tránh lao lực mà tổn thương tạng thận. Hạn chế ngồi quạt hoặc máy lạnh quá lâu, đêm ngủ nên đắp tấm chăn mỏng đề phòng cảm lạnh. Cần giữ nhà ở luôn thông thoáng, mở cửa sổ để không khí luôn tươi mới. Ngoài ra, khi ra ngoài, cố gắng đi giày thay cho dép, hạn chế hết sức việc đi chân đất để giữ ấm bàn chân. Chú ý khoác thêm chiếc áo dài tay kín gió khi đi ra ngoài vào sáng sớm và buổi tối để tránh cơ thể bị nhiễm lạnh. 

Ăn uống: Trong thời gian này, để tăng cường chức năng của hệ hô hấp, cần bổ phế và tỳ bằng cách bổ sung các loại hoa quả, thực phẩm thích hợp như lê, hồng, chuối, bí ngô, hạt kê, củ cải, nấm, tảo biển, rong biển, v.v.. Với người già và những bệnh nhân mãn tính, có thể bổ sung thêm chút táo đỏ, hạt sen, hoài sơn, thịt vịt, cá, thịt, v.v..

Vận động: Các hình thức vận động mùa thu, đông nên thiên về tĩnh, nhẹ nhàng, không kịch liệt, quá sức để tránh các nguy cơ tử vong do tai biến, nhồi máu cơ tim. Theo Đông y, bài tập Dịch cân kinh, Thái cực quyền, Bát đoạn cẩm đều là dạng bài dẫn động khí công, giúp cơ thể dẻo dai, đả thông kinh lạc, nâng cao sức đề kháng và phục hồi cơ thể tốt nhất. Với các môn thể thao hiện đại, có thể chạy bộ chậm, cầu lông, bóng bàn, bơi lội, leo núi, hay các bài tập không phải một lúc dùng quá nhiều sức mà cần độ bền là chủ yếu.

Gợi ý món ăn trong tiết Hàn lộ

Sương giáng là tên của tiết khí sau Hàn lộ. “Lộ”, hay các hạt sương móc mong manh, phủ trắng đã kết thành “sương”, trở nên nặng hơn, rơi xuống bám là là trên mặt đất, cành cây, như thế gọi là “giáng”. Do vậy, tiết Sương giáng chính là những màn sương kết thành khối hơi nước dày đặc lắng xuống bề mặt đất, tạo nên cảm giác lạnh, ẩm, hạn chế tầm nhìn.
Tiết Sương giáng bắt đầu từ ngày 23 tháng 10 và kết thúc vào mồng 7 tháng 11 dương lịch, lúc này Mặt Trời ở vị trí xích kinh 210 độ. 

Sinh hoạt: Để phòng bệnh trong tiết khí này, nên giữ ấm các vị trí quan trọng là cổ, vai, gáy, bụng, đầu gối, chân bằng cách đi tất, đi giày, ngâm chân nước nóng vào buổi tối trước khi đi ngủ, quàng khăn ấm, không mặc váy ngắn lộ đầu gối, có thể bọc giữ ấm đầu gối khi đi xe máy, không mặc áo hở rốn, bất kể nhiệt độ phòng bao nhiêu thì tối ngủ vẫn nên kéo chăn che kín vùng bụng, v.v..

Ăn uống: Thời tiết khô hanh của mùa thu dễ dẫn đến tình trạng thiếu nước của cơ thể, từ đó xuất hiện các triệu chứng khô da, khô môi, mắt hoặc các bệnh hô hấp như ho khan, cảm cúm, khô mũi, v.v.. Để phòng chống các tình trạng này diễn ra, có thể bổ sung vào thực đơn các loại thực phẩm nhu nhuận như: vừng, mật ong, ngân nhĩ, rau cải, các loại hoa quả nhiều nước tư âm như táo, nho, lê, v.v..
Mưa nhiều sẽ khiến cho thấp tà xâm nhập vào cơ thể, biểu hiện là chân tay nặng nề, người mệt mỏi, tiêu hóa kém, tiêu chảy, căng chướng bụng, cảm lạnh, v.v.. Đặc biệt, đây cũng là điều kiện phát bệnh cho những người vốn dĩ bị viêm phế quản mãn tính. Do vậy, để giúp cơ thể phòng chống và bài thấp tà ra ngoài hiệu quả, có thể ăn thêm các loại thực phẩm kiện tỳ như ý dĩ, củ sen, hoài sơn, v.v..

Tinh thần: Tính kim của mùa thu dễ khiến con người ta bị u uất, gọi là “thu uất”. Đây là thời điểm dễ phát bệnh trầm cảm, dễ phát sinh mâu thuẫn trong các mối quan hệ. Do đó, cần nhận diện sớm được điều này, như vậy sẽ bớt suy nghĩ và hành động tiêu cực. Đồng thời, các loại thực phẩm như bí ngô, nho, socola, táo xanh, trà xanh, chuối, các loại hạt, v.v. hỗ trợ chống trầm cảm rất tốt. Ngoài ra, để giải phóng tâm trạng không tốt, có thể tham gia các hoạt động giải trí, trò chơi, hát múa, thể thao hoặc leo núi.

Thành phần: 

Cách làm: 
Củ cải trắng rửa sạch, thái sợi, trần qua nước sôi rồi để riêng. 
Rửa sạch bạch quả, cho vào nấu với gạo nếp tới khi gạo nhừ. Cho đường vào, đun thêm 10 phút. Cho củ cải đã trần vào, trộn lên rồi tắt bếp. Bỏ ra bát và thưởng thức.

Cháo bạch quả củ cải trắng

Cháo bạch quả củ cải trắng có công dụng cố thận ích phế, chỉ khái bình suyễn, hạ áp.

Thành phần: 

Cách làm: 
Hạt dẻ tươi gọt vỏ, lấy hạt để dùng sau. Thịt gà đen rửa sạch để ráo nước. 
Cho gà đen và hạt dẻ vào nồi sứ, thêm nước ngập mặt. Cho gừng và táo đỏ vào, đậy nắp đun nhỏ lửa trong 2 tiếng. Sau khi hầm nhừ thì thêm muối, tắt bếp và thưởng thức

Gà đen om hạt dẻ

Thịt gà mềm, vị ngọt, quy kinh phế thận, có tác dụng nhuận âm ích phế, có thể đồng thời bổ phế và thận. Hạt dẻ được mệnh danh là “quả của thận”, vị ngọt, tính ấm, có thể đi vào các kinh tỳ, vị và thận. Nó có tác dụng kiện tỳ vị, sử dụng lâu dài có thể tăng cường bổ thận, ích khí, tăng cường cơ bắp, nâng cao sức khỏe và tăng khả năng thích ứng với thời tiết lạnh.

Tiết Lập đông bắt đầu từ mồng 8 tháng 11 đến hết ngày 21 tháng 11 dương lịch. “Lập” nghĩa là thành lập, khởi đầu; “đông” là mùa đông. Tiết Lập đông là thời điểm khởi đầu của mùa đông.
Trong các tiết khí của một năm, Lập đông cùng với Lập xuân, Lập thu, Lập hạ được gọi là Tứ lập, đánh dấu sự chuyển đổi tiết khí rõ rệt qua từng mùa. Mặt Trời lúc này ở vị trí xích kinh 225 độ. Trong tiết khí này, thi thoảng vẫn có các trận mưa rào, nhưng độ ẩm giảm mạnh khiến các con sông, con suối cũng cạn nước, thời tiết khô hanh dần. Trong khi đó, áp thấp nhiệt đới liên tục đổ vào, gây mưa bão trên diện rộng tại Nam Trung Bộ và các tỉnh Nam Bộ.

Sinh hoạt: Ngủ sớm dậy muộn, bởi đây là lúc cơ thể cần thiết được nghỉ ngơi đầy đủ (nhiều bạn trẻ sẽ thích thú với quan niệm này, buổi sáng được “ngủ nướng” một lúc trên giường mới thật sự dưỡng sinh). Cần giữ ấm cơ thể, không nên nằm chiếu tre, đi chân trần trên sàn lạnh nữa mà cần khoác thêm tấm áo mỏng, đi tất hoặc dép trong nhà; các chị em phụ nữ chú ý không mặc đồ lộ rốn, lộ đầu gối để tránh các nguy cơ đau nhức khớp, rối loạn tiêu hóa, đau bụng kinh, v.v.. Ngoài ra, tuy thời tiết lạnh nhưng cần để nhà cửa thông thoáng thay vì đóng kín cửa cả ngày – không khí không lưu thông sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, hoặc thiếu oxy sẽ khiến người dễ mệt mỏi, bí bách, tinh thần kém, khó kiểm soát cảm xúc, v.v..

Vận động: Khi Lập đông, cần tránh vận động quá mạnh, quá kịch liệt, ra mồ hôi quá nhiều, cũng không nên tập thể dục quá sớm để giảm thiểu khả năng phát tác các tai biến tim mạch hoặc cảm lạnh. Có thể tập các bài tập nhẹ nhàng hoặc vận động bền vừa đủ để cơ thể ấm lên, mồ hôi đủ ẩm ướt bề mặt da là được. Thời gian vận động nên là vào lúc Mặt Trời đã lên (8–9h sáng) hoặc buổi chiều khi Mặt Trời chưa lặn hẳn. 

Ăn uống: Mùa đông nên ăn các thực phẩm có tính ấm. Ở góc độ y học hiện đại, có thể hiểu rằng các loại thực phẩm tư bổ thường bao hàm nhiệt lượng khá cao, dinh dưỡng phong phú, vì vậy, nên dùng các thực phẩm như hạt dẻ, khoai lang, hạt sen, ý dĩ, v.v. để tạo nền tảng cho tỳ vị vận hóa, tiêu hóa các chất bổ, phòng tránh khó tiêu.

Gợi ý món ăn trong tiết Lập đông

MÙA ĐÔNG

MÙA ĐÔNG

Lập đông

Tiểu tuyết

Đại tuyết

Đông chí

Tiểu hàn

Đại hàn

Theo lịch truyền thống, tiết Tiểu tuyết bắt đầu từ ngày 22, 23 tháng 11 và kết thúc vào mồng 7, 8 tháng 12 dương lịch cùng năm. Đây là thời điểm bắt đầu xuất hiện tuyết, nhất là các vùng phía bắc, vì thế mới có cái tên này. Lúc này, Mặt Trời ở vị trí xích kinh 240 độ, do đó nửa bán cầu Bắc có nhiệt độ thấp, ánh sáng vô cùng yếu ớt, thời gian chiếu sáng giảm, ngày ngắn đêm dài. Tuy có cùng lịch với Trung Quốc, thời tiết vẫn biến chuyển rõ rệt, nhưng thời tiết ở Việt Nam có phần ấm áp hơn, không xuất hiện tuyết hoặc chỉ có ở một vài vùng núi phía bắc, do đó phương thức dưỡng sinh ở Việt Nam trong tiết khí này sẽ có sự khác biệt. Xin điểm qua những QUAN NIỆM SAI LẦM mọi người thường mắc phải trong mùa đông giá lạnh, để chúng ta nhìn lại và thay đổi để khỏe mạnh hơn.

Sai lầm 1: Luôn đóng kín cửa trong mùa đông
Vào mùa đông, vì sợ lạnh chúng ta nên thường chỉ quan tâm đến nhiệt độ mà bỏ qua tầm quan trọng của sự thông thoáng và độ ẩm trong căn phòng. Nhiệt độ trong phòng quá cao mà độ ẩm quá thấp sẽ dẫn đến những khó chịu trong cơ thể như: khô họng, ho khan, da môi khô nứt, khô mắt, v.v.. Ngoài ra, việc đóng kín cửa hằng ngày sẽ khiến căn nhà bí bách, không khí không được lưu thông, dễ sinh ra các loại bệnh tật. Do đó, mỗi ngày nên dành thời gian mở cửa thông thoáng ít nhất 30 phút, đồng thời có thể trồng một số cây thích hợp trong nhà, lắp đặt máy phun sương, v.v. để căn phòng giữ được độ ẩm tốt hơn.

Sai lầm 2: Dậy sớm tốt cho cơ thể
Các chuyên gia nhấn mạnh, vào thời điểm này cần ngủ sớm, nhưng đồng thời không nên thức dậy quá sớm, nhất là đối với người cao tuổi. Tốt nhất nên chờ mặt trời lên rồi mới dậy, như vậy có thể đảm bảo thời gian ngủ đầy đủ, cơ thể mới có đủ năng lượng hoạt động.

Sai lầm 3: Mùa đông nên phải bổ dưỡng
Bệnh tật thường sinh ra từ miệng. Việc ăn uống hoặc dùng thuốc không hợp lý là căn nguyên dẫn đến rất nhiều các loại bệnh, khiến thể chất ngày càng yếu đi. Nhiều người nghe nói mùa đông là mùa của các cao bổ, thuốc bổ hoặc các loại canh thuốc bắc, nên đến mùa đông bỏ ra khá nhiều tiền mua các loại thuốc đắt đỏ, các nguyên liệu bổ dưỡng về cho người nhà tư bổ. Tuy nhiên, không phải ai cũng thích hợp với việc dùng thuốc bổ vào mùa đông, nhất là những người cơ địa không thông lợi, nhiều ứ tắc hoặc những người sức khỏe quá yếu. Do mỗi người một cơ địa khác nhau, điều kiện sống khác nhau nên thuốc bổ phù hợp với từng người sẽ khác nhau. Việc dùng thuốc hay sản phẩm bổ dưỡng nào đó nên có sự tư vấn kỹ càng từ bác sĩ, như vậy mới tránh được hiện tượng “càng bổ càng gầy”, “càng bổ càng yếu”.

Sai lầm 4: Mùa đông nên ăn lẩu nhiều cho ấm người
Mùa đông lạnh nên hầu hết mọi người đều thích ăn lẩu hoặc đồ nướng để bổ sung nhiệt lượng cho cơ thể. Điều này không sai, thậm chí còn tốt đối với những người hay bị lạnh, tay chân lạnh. Còn với đa số những người khác, việc ăn lẩu quá nhiều vào mùa đông, trong lúc ăn mặc áo ấm kín mít, hoặc sau khi ăn không có hình thức vận động để đào thải nhiệt lượng dư thừa ra ngoài theo đường mồ hôi sẽ dễ bị sinh nhiệt bên trong cơ thể, dẫn đến các triệu chứng đau dạ dày, tiêu chảy do nóng, ợ hơi, lở loét trong miệng, nổi mụn nhọt, khô da, v.v.. Do đó, việc kiểm soát số lần ăn lẩu trong tuần khá quan trọng, thêm vào đó nên kèm thêm các món ăn nhẹ tươi mát để giúp hạn chế các hệ quả của uất nhiệt.

Sai lầm 5: Thể dục buổi sáng càng sớm càng tốt
Vào tiết Tiểu Tuyết, thời tiết khá lạnh, ánh sáng mặt trời yếu. Thời điểm này, sự chênh lệch nhiệt độ bên trong và bên ngoài cơ thể càng ngày càng lớn hơn, nhất là vào buổi sáng sớm hoặc buổi tối. Thể dục vận động vào hai khung thời gian này dễ khiến cho hệ tuần hoàn phải đối diện với các nguy cơ tai biến nguy hiểm. Do đó, tốt nhất nên lựa chọn tập luyện thể thao sau khi Mặt Trời lên hoặc sau buổi trưa, chiều, Mặt Trời vẫn còn đang chiếu sáng, chứ không nên dậy quá sớm để tập luyện, nhất là đối với những người có bệnh nền về tim mạch hoặc người cao tuổi.

Gợi ý món ăn trong tiết Tiểu tuyết

Tiết Đại tuyết bắt đầu từ mồng 7 hoặc 8 tháng 12 đến ngày 22 hoặc 23 tháng 12 dương lịch. Đây là tiết khí thứ ba của mùa đông. Lúc này, ở phía bắc Trung Quốc, tuyết đang phủ kín khắp nơi, vì thế có tên là Đại tuyết. Ở Việt Nam, tuy không có hoa tuyết bay như bên xứ Trung, nhưng tại thời điểm này, chúng ta đã cảm thấy từng cơn gió rét vây kín các con đường. Vì nhiệt độ thấp, mạch máu trong cơ thể con người bị co rút lại, dẫn đến quá trình lưu thông máu giảm đi, cho nên các bệnh lý liên quan đến mạch máu như tăng huyết áp, bệnh viêm phổi, viêm phế quản, cước tay chân, v.v... dễ phát sinh hoặc tiến triển nặng hơn. 
Đối với dưỡng sinh, đây là tiết khí quan trọng để có sức khỏe tốt trong năm tới.

Sinh hoạt:
- Ngủ sớm dậy muộn: Ưu tiên thời gian đi ngủ trong khoảng 21–23h tối. Đây là thời gian làm việc của hệ thống nội tiết, cũng là lúc các tuyến nội tiết cung cấp nhiệt lượng, năng lượng, động lực cho cơ thể. Ngủ sớm có thể tích lũy năng lượng và phục hồi sức khỏe, giúp chúng ta không bị uể oải, mệt mỏi khi thức dậy vào buổi sáng, không đau đầu, chóng mặt sau giờ làm.
Giữ ấm hợp lý: Thời gian này cần đặc biệt chú ý ăn mặc kín đáo, đủ dày đủ ấm, cố gắng giữ ấm đôi chân, đội mũ, quàng khăn cẩn thận, đeo găng tay, bọc đầu gối khi đi xe máy, đêm ngủ đắp thêm chăn, v.v. Chỉ những chú ý đơn giản này thôi đã giúp tránh xa được các vấn đề như: cảm cúm, viêm phế quản, hen suyễn, nguy cơ tai biến, v.v.
- Vận động nhẹ nhàng: Mùa đông lạnh giá nên các bộ phận vận động trong cơ thể có cơ chế co lại để tự bảo vệ, cơ bắp, dây chằng và bó gân giảm sự co giãn, đàn hồi, phạm vi vận động của khớp thu hẹp lại, toàn thân có xu hướng co lại, khó mở rộng hơn. Vì thế trước khi vận động, đặc biệt là vận động ngoài trời, việc khởi động các cơ, khớp là vô cùng quan trọng – một khi khởi động kỹ thì nguy cơ tổn thương, sái khớp hoặc đau cấp ở vùng cổ, lưng, hông, v.v. sẽ giảm đi rất nhiều. Ngoài ra, vận động trong mùa này nên
Hạn chế ra mồ hôi ồ ạt: Ra mồ hôi là điều kiện dễ phát sinh các vấn đề cảm lạnh, co cứng cơ, đau nhức cơ xương khớp, thậm chí đột tử do tai biến, v.v..

Ăn uống: Người xưa từng nói “Đông thiên tiến bổ, khai xuân đả hổ”, có nghĩa là chỉ cần bổ dưỡng hợp lý vào mùa đông thì đến mùa xuân cơ thể sẽ có sức mạnh cường tráng, thậm chí đánh thắng được con hổ. Thời gian này, có thể ăn một cách vừa phải các loại thực phẩm có đường, có mỡ, đạm và vitamin để cung cấp năng lượng cho cơ thể. Với những người có cơ địa hư yếu khác nhau, chúng ta có các cách bồi bổ khác nhau. 

Gợi ý món ăn trong tiết Đại tuyết

“Đông” (冬) có nghĩa là mùa đông, “chí” (至) có nghĩa là cực điểm, “đông chí” (冬至) có nghĩa là thời điểm mùa đông khi khí lạnh đạt cực điểm. Tiết khí này bắt đầu từ khoảng ngày 21, 22 tháng 12 sau tiết Đại tuyết và kết thúc vào khoảng mồng 5, 6 tháng 1 dương lịch.
Ngày đầu tiên của tiết Đông chí, Mặt Trời ở vị trí xích kinh 270 độ. Khoảng 12 giờ trưa, Mặt Trời sẽ hợp với đường tiếp tuyến của chí tuyến Nam một góc 90 độ, do vậy nửa bán cầu Nam sẽ hoàn toàn ngả về phía Mặt Trời, còn nửa bán cầu bắc sẽ phải chịu tình trạng thiếu ánh sáng nhất, nhiệt độ giảm mạnh, thời tiết rét buốt, mây mù, sương tuyết, v.v..

Sinh hoạt: Tại thời điểm này, bắt buộc phải GIỮ ẤM – tránh gió lạnh, giữ ấm vùng thắt lưng và bụng. Nếu bị cảm lạnh, cảm thấy lạnh, hắt hơi, chảy nước mũi trong, ngay lập tức nấu một ít nước gừng đường đỏ để uống. Sử dụng miếng gừng cỡ ngón cái, cắt lát, thêm lượng đường đỏ vừa phải, đun sôi trong 5 phút và uống khi còn nóng. Nhanh chóng ra mồ hôi sẽ cải thiện vấn đề.

Ăn uống: Từ ngày Đông chí trở đi, một tháng tiếp theo là “tháng bổ dưỡng” quý giá nhất trong năm, chúng ta có thể tùy theo thể trạng mà bổ dưỡng phù hợp! Tuy nhiên, do vào mùa đông, các hoạt động ngoài trời giảm bởi thời tiết lạnh, con người ít vận động, thích đi ăn lẩu, nướng, cuối năm công việc căng thẳng, v.v. cơ thể vốn không thông, nên nhiều người bổ vào sẽ bị nặng nề, đầy chướng, tăng cân nhanh hoặc nóng trong lên nhiệt. Thông thường, trước khi tiến hành bồi bổ một tuần, để tránh tình trạng trên, mọi người có thể tiến hành một tuần liên tiếp thực hiện thói quen này sau khi ăn: Đều đặn xoa bụng theo chiều kim đồng hồ hoặc dùng tay vuốt nhẹ từ thượng vị đẩy thẳng xuống bụng dưới sẽ giúp cơ thể sơ thông được tốt hơn, tình trạng bổ nhiều gây nặng nề, đầy chướng sẽ được cải thiện đáng kể. Và cần lưu ý, việc bổ nhiều hay ít phụ thuộc vào các biểu hiện của cơ thể. Khi bắt đầu thấy quá đà, cơ thể có cảm giác khó chịu, tốt nhất nên xem xét lại để biết liệu cơ thể của mình có thật sự tiêu hóa, hấp thụ được hết những thứ bổ dưỡng kia không nhé!

Tinh thần: Có thể ngồi thiền mỗi ngày một lúc, cố gắng giữ cho tâm hồn nhẹ nhàng, thanh thản, bình tĩnh trước mọi việc, khi làm việc thì không nên quá sức. Với những ai không có thói quen ngồi thiền, có thể đi bộ chậm rãi, nghe nhạc du dương nhẹ nhàng, ngồi nhắm mắt thả lỏng cơ thể một cách tự nhiên để khiến cho sự căng thẳng thường ngày được giảm bớt. Sống chậm lại một chút thật ra cũng là một hình thức dưỡng sinh hiệu quả để bồi bổ cơ thể đấy.

Gợi ý món ăn trong tiết Đông chí

Một năm được chia ra thành 24 tiết khí với những đặc điểm riêng biệt, trong đó, tiết Tiểu hàn là tiết khí thứ 23 của năm, nhiệt độ có thể giảm sâu hơn so với Đông chí.
Tính theo lịch dương hiện nay, tiết Tiểu hàn thường nằm trong khoảng thời gian từ mồng 5 hoặc 6 tháng 1 hằng năm đến ngày 20 tháng 1 cùng năm.
Vào ngày đầu tiên của tiết khí, Mặt Trời nằm ở vị trí xích kinh 285 độ. Lúc này, trục nghiêng của Trái Đất khiến nửa bán cầu Nam ngả về phía Mặt Trời nhiều hơn, mang đến lượng nhiệt lớn hơn, kéo theo hiện tượng băng tan. Song song với đó là tình trạng nền nhiệt độ tại Bắc bán cầu hạ thấp do thiếu ánh sáng, cùng với sự hoạt động mạnh của khối khí lục địa khiến thời tiết trở nên lạnh giá, khô hanh hơn.
Chữ “tiểu” (小) có nghĩa là nhỏ bé, còn sớm, bắt đầu… còn “hàn” (寒) là lạnh lẽo, lạnh giá… Bởi vậy mà “tiểu hàn” là chỉ thời tiết bắt đầu bước vào đợt rét mướt, mặc dù chưa phải là lạnh tới cực đại thế nhưng đã là rất lạnh.
Điều này là bởi vì cái lạnh của mùa Đông được chia ra làm nhiều mức độ khác nhau, và Tiểu hàn là chớm lạnh để chuẩn bị cho Đại hàn là lạnh giá tới cực điểm.

Sinh hoạt: Ngủ sớm dậy muộn. Chú ý giữ ấm, tránh các hoạt động ngoài trời không cần thiết. Đặc biệt, các phần đầu, cổ gáy, lưng, tay chân là các bộ phận dễ bị cảm lạnh nên cần lưu ý che chắn kĩ hơn. Vì vậy, tốt nhất nên đội mũ, đeo găng tay, quàng khăn quàng cổ, v.v. trong thời tiết giá lạnh này. 

Ăn uống: Có thể ăn nhiều thực phẩm như thịt dê, thịt bò, hạt vừng, quả óc chó, hạt đào, hạnh nhân, hạt dưa, đậu phộng, nho khô, nấm tuyết, v.v.. Đồng thời, nên chú ý giảm bớt đồ ăn có vị ngọt và tăng ăn những thực phẩm có vị đắng, vì bổ quá nhiều sẽ khiến cơ thể bị trì trệ, khó tiêu, tăng cân, v.v..

Vận động: Trong giai đoạn tiết Tiểu hàn, nên vận động vừa phải, có thể tùy theo thể trạng của mình mà chọn chạy bộ, nhảy dây, đá cầu, v.v.. Tuy nhiên, trong quá trình tập luyện, phải lưu ý không nên để mồ hôi ra nhiều. Trước khi tập thể dục, hãy nhớ khởi động đầy đủ, vì lúc này nhiệt độ rất thấp, các mạch máu trên bề mặt cơ thể co lại khi lạnh, máu lưu thông chậm đi, độ trệ dính của cơ bắp tăng lên, tính đàn hồi của dây chằng và độ linh hoạt của khớp giảm xuống, v.v. nên dễ xảy ra các chấn thương do hoạt động thể dục thể thao.

Gợi ý món ăn trong tiết Tiểu hàn

Đại hàn (“đại” nghĩa là to, lớn; “hàn” là lạnh) chỉ khoảng thời gian lạnh nhất trong một năm. Đây cũng là tiết khí cuối cùng trong chu kỳ 24 tiết khí. 
Tiết Đại hàn bắt đầu từ ngày 20 hoặc ngày 21 tháng 1 và kết thúc vào mồng 3 hoặc 4 tháng 2 theo dương lịch, diễn ra ngay sau tiết Tiểu hàn và trước khi Lập xuân – bắt đầu một chu kì mới.
Ở tiết Đại hàn, nửa bán cầu Bắc nằm xa Mặt Trời nhất nên nhận được lượng nhiệt và ánh sáng yếu nhất. Kết hợp với việc nhiệt lượng tích lũy qua các tháng trước đó đã giải phóng hết, tiết Đại hàn có đặc điểm là nhiệt độ rất thấp, là lúc rét lạnh cực điểm. Trời hầu như không có mưa, chỉ có gió rét và sương giá, băng tuyết. Thời tiết hanh khô, lạnh lẽo và khắc nghiệt. Sự sống sắp được hồi sinh, cây cối chuẩn bị để đâm chồi nảy lộc. Các loài chim bay về phương nam tránh rét cũng dần xuất hiện trở lại.

Nguyên tắc “ba không”:
+ Không để cơ thể nhiễm lạnh: Thời gian này không khí rất lạnh, nhiệt độ giảm sâu. Khi lạnh, máu lưu thông trong lòng mạch chậm lại, thậm chí gây tắc nghẽn nếu quá lạnh, như vậy làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch, mạch máu não. 
+ Không dậy sớm: Điều này có thể sẽ có rất “có lợi” với những bạn thích “ngủ nướng”. Mùa đông, Mặt Trời mọc khá muộn, bạn nên đợi Mặt Trời lên rồi mới ra ngoài, điều này sẽ giúp cơ thể hấp thụ nhiều nhiệt lượng từ Mặt Trời hơn, từ đó giúp cơ thể ấm áp hơn.
+ Không ra mồ hôi: Đại hàn là thời kỳ khô nhất, độ ẩm không khí trung bình thấp hơn 50%, nhiều khi độ ẩm trong nhà chỉ khoảng 30%. Khi độ ẩm môi trường giảm thì phần nước trong cơ thể cũng giảm. Nếu vận động, chú ý không để cơ thể ra mồ hôi, phải bổ sung đủ nước. 

Nguyên tắc “hai nên”:
+ Nên ăn đồ có tính nóng và đắng: Vì thời tiết tương đối lạnh nên hãy ăn một số loại thực phẩm có hàm lượng protein cao như thịt bò, cừu, gà, các loại rau màu đỏ như ớt đỏ, táo đỏ, cà rốt, v.v.. Ăn như vậy sẽ giúp tăng sức đề kháng, tránh nhiễm lạnh. Mùa đông ăn nhiều đồ ăn dầu mỡ, đồ nóng dễ khiến cơ thể khô và dễ nổi nóng. Vì vậy, cũng nên bổ sung thực phẩm vị đắng để giải tỏa như mướp đắng, cần tây, xà lách, v.v.. 
+ Nên mở cửa để thông khí: Mở cửa ít nhất 30 phút mỗi ngày để giúp không khí trong phòng được lưu thông. Tránh đóng cửa kín khiến không khí ngột ngạt và ẩn nấp nhiều tác nhân gây hại. 

Gợi ý món ăn trong tiết Đại hàn

NHÂN HOÀ Y ĐẠO

NHÂN HOÀ Y ĐẠO

Đặt sách tại đây

đẶT MUA BỘ SÁCH ĐÔNG Y

Đặt mua BỘ SÁCH ĐÔNG Y

Tác giả Dư Hạo

Tác giả Dư Hạo

CÔNG TY XUẤT BẢN SÁCH THIỆN TRI THỨC

Địa chỉ: số 141, ngõ 325 Kim Ngưu, Hai Bà Trưng, Hà Nội