“Mục đích của cuộc sống, của sự sinh tồn buồn tẻ diễn ra theo thói quen thường ngày này là gì?” Anh ấy đột nhiên hỏi. “Tôi luôn luôn tìm kiếm điều gì đó, hết cái này đến cái khác: tìm kiếm một chỗ làm khi tốt nghiệp đại học, tìm kiếm niềm vui nơi vợ, tìm cách tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn bằng cách gia nhập vào đảng, nhưng rồi tôi cũng sớm rời bỏ một cách ngẫu nhiên, bởi vì đó chỉ là một tổ chức tôn giáo, giống như bất kỳ tổ chức tôn giáo nào khác; và giờ đây tôi đang tìm kiếm Thượng Đế. Bản chất con người tôi không phải là bi quan, nhưng mọi thứ trong cuộc sống đã khiến tôi chán chường. Chúng tôi tìm kiếm và tìm kiếm, và dường như chúng tôi không bao giờ tìm thấy. Tôi đã đọc những quyển sách mà hầu hết những người trí thức đều đọc, nhưng sự kích thích thuộc trí năng sớm trở thành đơn điệu, nhàm chán. Tôi phải tìm thấy, và mạng sống của tôi đã bắt đầu ngắn dần. Tôi muốn nói chuyện thật nghiêm túc với ông, bởi vì tôi cảm thấy rằng ông có thể giúp trong việc tìm kiếm của tôi.”
Chúng ta có thể chầm chậm và nhẫn nại đi sâu vào chuyển động được gọi là tìm kiếm này, được không? Nhiều người khẳng định rằng họ đã tìm kiếm và đã tìm thấy, và thỏa mãn với những gì họ đã tìm ra, họ đã có được phần thưởng của mình. Bạn nói bạn đang tìm kiếm. Bạn có biết tại sao bạn đang tìm kiếm và bạn đang tìm kiếm điều gì không?
“Giống như mọi người khác, tôi đã tìm kiếm nhiều thứ, mà hầu hết những thứ đó đều đã qua rồi, nhưng giống như một căn bệnh nan y, sự tìm kiếm vẫn cứ tiếp tục.”
Trước khi đi sâu vào toàn bộ nghi vấn của chúng ta về tìm kiếm cái gì, hãy thử khám phá xem chúng ta có ý gì qua từ ngữ “tìm kiếm”. Trạng thái của trí não đang tìm kiếm là gì?
“Đó là một trạng thái nỗ lực mà trong đó trí não ra sức lẩn tránh một tình huống đau khổ hoặc gây xung đột, và tìm được điều gì đó có thể đem lại sự thoải mái, vui vẻ.”
Liệu một trí não như thế có thực sự đang tìm kiếm không? Trí não tìm kiếm điều gì thì nó sẽ tìm thấy điều đó, nhưng điều nó thấy sẽ chỉ là dự phóng của chính nó. Liệu có tìm kiếm thực sự, nếu sự tìm kiếm là kết quả của một động cơ? Liệu tất cả tìm kiếm phải có một động cơ, hay liệu có một tìm kiếm mà không có động cơ tìm kiếm gì cả? Liệu trí não có thể tồn tại mà không có chuyển động của tìm kiếm không? Phải chăng tìm kiếm như chúng ta biết chỉ là một phương tiện khác để trí não lẩn tránh chính mình? Nếu như thế thì cái gì đang thúc đẩy trí não lẩn tránh? Nếu không thấu hiểu toàn bộ nội dung của trí não mà đang tìm kiếm, thì sự tìm kiếm có rất ít ý nghĩa.
“Thưa ông, tôi e rằng tất cả điều này hơi quá sức đối với tôi. Ông có thể giải thích nó đơn giản hơn không?”
Chúng ta hãy bắt đầu bằng tiến trình mà chúng ta biết. Tại sao bạn tìm kiếm và bạn đang tìm kiếm cái gì?
“Người ta tìm kiếm rất nhiều điều: hạnh phúc, sự an vui, sự an toàn, những tiện nghi, sự thường hằng, Thượng Đế, một xã hội lý tưởng vĩnh viễn không có chiến tranh trong nó, v.v..”
Trạng thái mà bạn đang thực sự ở trong đó, và mục tiêu mà bạn đang tìm kiếm, cả hai đều là những tạo tác, những sáng chế của trí não, phải không?
“Thưa ông, xin ông đừng làm cho vấn đề trở nên quá khó khăn. Tôi biết tôi đau khổ và tôi muốn tìm thấy con đường thoát khỏi nó, tôi muốn đạt đến tâm trạng không còn đau khổ.”
Nhưng mục tiêu mà bạn đang tìm kiếm vẫn còn là dự phóng của một trí não không muốn bị quấy nhiễu, đúng chứ? Và có lẽ không có sự việc như thế, có lẽ đó chỉ là một việc hoang đường.
“Nếu đó là việc hoang đường, tất phải có cái gì đó khác là chân thực, và tôi phải tìm ra.”
Chúng ta đang cố gắng thấu hiểu toàn bộ ý nghĩa của của việc tìm kiếm, chứ không phải làm cách nào để thấy cái chân thực, đúng chứ? Chúng ta có thể tiếp cận cái đó ngay bây giờ. Lúc này chúng ta quan tâm đến điều gì chúng ta nghĩ đến khi nói rằng chúng ta đang tìm kiếm, vì vậy hãy tra xét, thâm nhập sâu vào toàn bộ hàm ý của từ ngữ đó.
Vì không hạnh phúc, nên bạn đang tìm kiếm hạnh phúc, phải không? Người này tìm kiếm hạnh phúc trong quyền lực, địa vị, uy thế, người khác trong sự giàu có của cải hay kiến thức, người khác nữa trong Thượng Đế, người khác nữa trong một Nhà nước lý tưởng, một xã hội Không tưởng hoàn hảo, v.v.. Như một con người đầy tham vọng, trong ý nghĩa thế tục, anh ấy theo đuổi con đường thành tựu của anh ấy, mà trong đó chứa đầy sự tàn nhẫn, thất vọng, sợ hãi, có lẽ được che đậy bằng những lời đường mật, ngon ngọt, nên bạn đang tìm kiếm để thành tựu ham muốn của mình, dù là Cái Tối Thượng; và khi bạn đã biết trước mục tiêu là gì rồi, liệu có còn tìm kiếm không?
...
Ngồi trên mấy khúc gỗ được buộc chặt vào nhau, một người đàn ông đang dập dềnh trên biển, và lúc này anh ta đã lên bờ với hai con cá to; người anh ta sẫm đen, bị đốt cháy bởi nhiều ngày nắng. Lên bờ bằng sự khéo léo và dễ dàng, anh ta đã lôi chiếc bè của mình lên thật xa trên bãi cát khô, xa khỏi tầm của sóng biển. Xa hơn là một khu rừng cọ hướng ra biển, và vượt khỏi chúng là thị trấn. Một con tàu chạy bằng hơi nước đang ở phía chân trời như thể bất động, và một luồng gió nhẹ thổi đến từ phương bắc. Đó là một tiếng đồng hồ của vẻ đẹp và tĩnh lặng vô cùng, mà trong đó trời và đất gặp nhau. Bạn có thể ngồi trên bãi cát và nhìn ngắm sóng biển vào ra không ngừng nghỉ, và chuyển động nhịp nhàng của chúng truyền qua đất đai. Trí não bạn thật sinh động, nhưng không như biển cả náo động đó, nó sinh động và vươn từ chân trời này đến chân trời khác. Nó không có chiều cao và chiều sâu, nó không xa cũng không gần; không có trung tâm mà từ đó đo lường hay bao bọc cái tổng thể. Biển, trời và đất, tất cả có đó, nhưng không có người quan sát. Nó là không gian vô hạn và ánh sáng không thể đo lường được. Ánh sáng của Mặt Trời hoàng hôn trên cây cối, nó bao trùm ngôi làng và có thể thấy được bên kia dòng sông; nhưng đây là thứ ánh sáng không bao giờ tắt, một thứ ánh sáng mãi mãi đang chiếu soi. Và lạ lùng thay, không có những cái bóng trong nó; bạn không thể tỏa cái bóng của bạn lên bất kỳ phần nào của ánh sáng ấy. Bạn đã không ngủ, bạn đã không nhắm mắt, bởi vì giờ này các sao đã hiện rõ; nhưng dù bạn có nhắm mắt hay mở mắt, ánh sáng vẫn luôn luôn có đó. Nó không thể bị giam giữ và bị đặt vào bất kỳ chốn linh thiêng nào.
...
“Sự thật là gì? Phải chăng nó là một nền tảng chung mà mọi người đều giẫm chân lên? Hay nó là một trải nghiệm mang tính chủ quan, thuộc cá nhân?”
Dù nó có lẽ được gọi bằng bất cứ tên gì, sự thật phải luôn luôn mới mẻ, đang sống; nhưng những từ ngữ “mới mẻ”, và “đang sống” chỉ được dùng để truyền đạt một trạng thái vốn không đứng yên, không chết rồi, chứ không phải là một điểm cố định bên trong trí não của con người. Sự thật phải được phát hiện mới mẻ lại từng khoảnh khắc một, nó không phải là một kinh nghiệm có thể được lặp lại; sự thật không mang tính tiếp nối liên tục, nó là một trạng thái không thời gian. Sự phân chia giữa cái nhiều và cái một phải kết thúc để cho sự thật hiện diện. Sự thật không phải là một trạng thái để thành tựu được, cũng không phải là một mục tiêu hướng vào đó trí não tiến hóa, phát triển. Nếu sự thật được quan niệm như một thứ để đạt được, lúc đó việc trau dồi kiến thức và những tích lũy ký ức trở nên cần thiết, khiến dấy sinh có đạo sư và đệ tử, người biết và kẻ không biết.
...
Dưới ánh trăng khu vườn trở nên thật quyến rũ, cây cối bất động, những bụi cây lặng lẽ tỏa lên bãi cỏ những cái bóng đen dài và giữa những bụi cây im phăng phắc. Sau nhiều ồn ào và huyên thuyên lũ chim bắt đầu đi ngủ trong đám lá tối đen. Giờ này trên đường không còn có bóng người, nhưng thỉnh thoảng người ta nghe có tiếng hát xa xa, hoặc tiếng sáo thổi bởi một ai đó trên đường về làng. Trái lại khu vườn hết sức yên tĩnh, đầy những tiếng xì xào êm nhẹ. Không một chiếc lá lay động, và cây cối tạo hình dáng nổi bật trên nền trời màu bạc mờ ảo.
Sự tưởng tượng không có chỗ trong thiền; sự tưởng tượng phải hoàn toàn được loại bỏ, bởi vì trí não bị vướng mắc vào tưởng tượng chỉ nuôi dưỡng ảo tưởng. Trí não phải trong sáng, rõ ràng và bất động, và trong ánh sáng của sự rõ ràng đó, cái không thời gian hiển lộ.
...
Một giáo sư trẻ từ một trong các đại học, trông anh ta khá căng thẳng, với giọng nói cao và đôi mắt sáng, nói rằng anh đã đến từ rất xa để đặt một câu hỏi mà theo anh là quan trọng nhất.
“Tôi đã biết nhiều niềm vui khác nhau: niềm vui của tình yêu vợ chồng, vui vì có sức khỏe, sự quan tâm và tình bằng hữu tốt. Là một giáo sư văn chương, tôi đọc rộng và say mê sách. Nhưng tôi thấy rằng trong bản chất mọi niềm vui đều thoáng qua; từ niềm vui nhỏ nhất cho đến lớn nhất, tất cả chúng đều qua đi theo thời gian. Không thứ gì tôi tiếp xúc dường như có bất kỳ sự vĩnh cửu nào, và ngay cả văn chương, tình yêu lớn nhất của đời tôi, cũng đang bắt đầu mất đi niềm vui lâu dài của nó. Tôi cảm nhận phải có một suối nguồn bất tận, vĩnh cửu, của tất cả mọi niềm vui, nhưng dù tôi đã quyết liệt tìm kiếm, tôi vẫn không tìm được nó.”
Tìm kiếm là một hiện tượng lừa bịp kỳ lạ, phải không? Vì bất mãn với hiện tại, nên chúng ta tìm kiếm cái gì đó vượt lên trên hiện tại, siêu thoát hiện tại. Vì đau khổ với hiện tại, chúng ta thăm dò, khảo sát hướng vào tương lai hoặc quá khứ; và thậm chí điều mà chúng ta tìm thấy cũng bị hủy hoại trong hiện tại. Chúng ta không bao giờ dừng lại để thâm nhập, tra xét sâu vào toàn bộ nội dung của hiện tại, nhưng lại luôn luôn theo đuổi những giấc mơ của tương lai, hay từ những kỷ niệm đã chết rồi của quá khứ, chúng ta chọn lựa cái quý báu nhất, và trao sự sống cho nó. Chúng ta bám chặt vào cái đã là, hoặc phủ nhận nó trong ánh sáng của ngày mai, và thế là hiện tại bị phớt lờ; hiện tại chỉ là một đoạn đường phải được trải qua càng nhanh càng tốt.
“Dù suối nguồn ấy nằm trong quá khứ hay tương lai, tôi cũng muốn tìm thấy nó.” Anh ấy nói tiếp. “Chắc ông biết ý tôi nói gì, thưa ông. Tôi không còn tìm kiếm những mục tiêu mà từ đó niềm vui hiện diện – những ý tưởng, những kinh sách, con người, thiên nhiên – mà tìm kiếm chính suối nguồn của niềm vui, vượt khỏi mọi niềm vui thoáng chốc. Nếu người ta không tìm thấy suối nguồn đó, người ta vĩnh viễn bị giam giữ trong nỗi đau khổ của vô thường.”
Thưa bạn, bạn không nghĩ rằng chúng ta phải thấu hiểu ý nghĩa của từ ngữ “tìm kiếm” đó sao? Bằng không chúng ta sẽ nói chuyện mà chẳng hiểu nhau gì cả. Tại sao có sự thôi thúc tìm kiếm này, nỗi âu lo phải tìm được này, sự thúc bách phải đạt được này chứ? Có lẽ nếu chúng ta có thể khám phá được động cơ và thấy được những hàm ý của nó, chúng ta mới có thể thấu hiểu nghĩa lý của sự tìm kiếm.
“Động cơ của tôi vốn đơn giản và trực tiếp: Tôi muốn tìm thấy suối nguồn bất tận của niềm vui, bởi vì mọi niềm vui mà tôi từng biết đều qua mau, sớm tàn. Sự thôi thúc khiến tôi tìm kiếm là nỗi khổ vì không có thứ gì bền vững. Tôi muốn thoát khỏi nỗi khổ của tình trạng không vĩnh cửu này, và tôi không nghĩ có bất kỳ bất thường gì về thái độ đó. Bất kỳ người nào có suy nghĩ đều phải tìm kiếm niềm vui mà tôi đang tìm kiếm. Nhiều người khác có thể gọi niềm vui đó bằng một tên khác – Thượng Đế, sự thật, phước lành, tự do, Moksha, v.v. – nhưng trong cốt lõi nó là cùng sự việc.”
Vì bị vướng mắc trong nỗi khổ của vô thường, nên trí não bị thôi thúc phải tìm kiếm sự thường hằng, dưới bất kỳ tên gọi gì; và chính khát vọng theo đuổi cái thường hằng của nó đã tạo ra cái thường hằng, vốn đối nghịch lại cái đang là. Do đó, thực sự không có tìm kiếm gì cả, mà đó chỉ là sự ham muốn để tìm kiếm sự thỏa mãn được bình an trong cái thường hằng. Khi trí não ý thức được nó đang sống trong một tình trạng thay đổi liên tục, nó liền bắt đầu xây dựng cái đối nghịch lại tình trạng đó, do đó bị cuốn vào trong xung đột của nhị phân, cái có hai; và rồi, vì muốn thoát khỏi xung đột này, nó lại tiếp tục theo đuổi một đối nghịch khác. Thế là trí não bị cuốn vào guồng máy của những cái đối nghịch.
...
Cái gì được làm sống lại không phải là cái đang sống, không là cái mới mẻ, đó chỉ là một ký ức, một vật chết rồi, và bạn không thể đặt sự sống vào cái đã chết. Làm sống lại và sống dựa vào ký ức là làm nô lệ cho sự kích thích, và một cái trí mà phụ thuộc vào sự kích thích, dù nhận biết được hay không nhận biết được, chắc chắn sẽ trở nên đờ đẫn và vô cảm. Làm sống lại là sự tiếp tục của hoang mang; quay lại với quá khứ đã chết rồi vào lúc cuộc sống đang diễn ra trong cơn khủng hoảng là tìm kiếm một khuôn mẫu cho cuộc sống vốn có gốc rễ trong thoái hóa. Những gì bạn đã kinh nghiệm thời còn trẻ, hoặc chỉ mới ngày hôm qua, thì đã qua rồi; và nếu bạn bám vào quá khứ là bạn đang ngăn chặn động thái kinh nghiệm trực tiếp cái mới mẻ một cách cực nhanh nhạy.
“Tôi nghĩ chắc ông nhận ra, thưa ông, tôi thực sự tha thiết, và đối với tôi nó trở thành một nhu cầu cấp thiết phải thấu hiểu và thể nhập vào trống rỗng đó. Tôi phải làm gì đây?”
Người ta phải làm trống rỗng trí não khỏi cái đã biết; mọi kiến thức mà người ta đã tích tập được phải kết thúc để không còn gây bất kỳ ảnh hưởng nào lên trí não đang sống. Kiến thức bao giờ cũng thuộc về quá khứ, nó chính là tiến trình của quá khứ, và trí não phải được tự do khỏi tiến trình này. Sự công nhận vốn thuộc tiến trình của kiến thức, không phải vậy sao?
“Điều đó diễn ra cách nào?”
Để nhận ra điều gì đó, bạn phải đã biết hay đã kinh nghiệm nó trước rồi, và kinh nghiệm này được lưu trữ dưới dạng kiến thức, ký ức. Sự công nhận bắt nguồn từ quá khứ. Từ xa xưa bạn có thể đã từng kinh nghiệm sự trống rỗng này, và vì đã từng kinh nghiệm nó, nên giờ đây bạn khao khát nó. Kinh nghiệm khởi nguồn, ban sơ, đã đến mà không có sự theo đuổi của bạn; nhưng giờ đây bạn đang theo đuổi nó, và cái mà bạn đang tìm kiếm không phải là cái trống rỗng, mà chỉ là cái được làm mới lại từ một ký ức cũ. Nếu nó bất chợt xảy ra lại, thì ắt hẳn mọi hồi tưởng về nó, mọi kiến thức về nó, phải biến mất. Mọi tìm kiếm hướng về nó phải chấm dứt, bởi vì tìm kiếm vốn bắt nguồn từ ham muốn kinh nghiệm.
“Ý ông thực sự muốn nói rằng tôi phải không được tìm kiếm nó, đúng không? Điều này dường như không thể tin được.”
Động cơ tìm kiếm mang ý nghĩa lớn lao hơn chính bản thân sự tìm kiếm. Động cơ bao trùm, hướng dẫn và uốn nắn sự tìm kiếm. Động cơ tìm kiếm của bạn là ham muốn kinh nghiệm cái không thể biết được, muốn biết chân hạnh phúc và sự mênh mông vô hạn của nó. Chính dục vọng này tạo ra người kinh nghiệm mà khao khát kinh nghiệm. Người kinh nghiệm tìm kiếm kinh nghiệm lớn lao hơn, bao la hơn, có ý nghĩa hơn. Tất cả những kinh nghiệm khác đều đã mất hết hương vị của chúng, nên giờ đây người kinh nghiệm đang khao khát cái trống rỗng; vậy là có người kinh nghiệm và vật được kinh nghiệm. Do đó xung đột khởi động giữa hai thực thể, giữa người theo đuổi và vật được theo đuổi.
“Tôi hiểu rất rõ điều này, bởi vì chính xác đó là trạng thái mà trong đó tôi đang sống. Giờ đây tôi thấy rằng tôi bị vướng mắc trong mạng lưới do chính mình dệt nên.”
Mọi người tìm kiếm đều mắc phải, chứ không phải chỉ riêng người tìm kiếm chân lý, Thượng Đế, sự trống rỗng, v.v.. Những người có tham vọng hay thèm muốn mà đang săn đuổi quyền lực, địa vị, thanh danh, mọi con người sống theo lý tưởng, mọi con người sùng thượng chính thể, mọi con người đang ra sức xây dựng một xã hội Không tưởng hoàn hảo – tất cả họ đều vướng mắc trong cùng một mạng lưới. Nhưng nếu một lần bạn thấu hiểu ý nghĩa trọn vẹn, tổng thể của việc tìm kiếm, liệu bạn còn tiếp tục tìm kiếm sự trống rỗng nữa không?
...